Şiddetli akıntılar, öfkeli fırtınalar, tehditkar köpekbalıkları!
Dalış eğitmeniniz size bunlardan hiç
bahsetmemişti, değil mi? Bu yazımızda kabusa dönen bu dalışlardan
evinize sağ sağlim nasıl
dönebileceğinizi anlatacağız...
Doğal olarak, kazaların hep başka dalıcıların başına geleceğini
düşünürüz. İstatistiki olarak bu
kazaların çoğunluğu dalış kurallarını aptalca çiğneyen kişilerin
başına gelir. Ancak, en tecrübeli ve
sorumluluk sahibi dalıcı bile zaman zaman kötü anlar yaşayabilir. Ne
kadar mı kötü? Birazdan
okuyacağınız 10 durumdan birine rastladığınızı düşünürseniz,
şimdiden dua etmeye başlayacaksınız!
İlk olarak, bu gibi durumlardan sağ sağlim kurtulabilmek için
sükunetimizi korumayı ve paniğe
kapılmamayı sağlamalıyız. Başka? Okumaya devam edin...
#1 KÖTÜ HAVADA YÜZEYDE YALNIZ KALDINIZ
Yüzeye vardınız ve feci bir fırtına var. 5 m.lik dalgalar üzerinize
geliyor ve dalış teknesi ya batmış ya
da kaçmış! (vay adiler!) Abartılı gelebilir ama olabili(yo)r...
N'apcaz şimdi?
1. BC'nizi şişirin. Isınızı korumak ve hipotermiyi yavaşlatmak için
enerjinizi boşa harcamamanız
gerekir. Batmamak için harcadığınız efor, ısı kaybını 5'e kadar
hızlandırabilir.
2. H.E.L.P pozisyonuna (Heat Escape Lessening Posture - Isı Kaybı
Azaltma Duruşu) geçin:
Dizlerinizi karnınıza doğru çekin ve kollarınızı çevresine sarın. Bu
duruş ısı kaybını P
oranında azaltıp yavaşlatacaktır. Açık denizde hayatta kalma süreniz
deniz suyu sıcaklığı,
vücut ölçüleriniz ve tam (uzun kollu, uzun bacaklı) bir dalış
elbisesi giymenize bağlıdır. (ç.n.:
Elbisenizin yarı kuru ya da tam kuru olması bu süreyi daha da
artıracaktır.) 26-27°C'de bu
süre neredeyse sınırsızken 10-12°C'de sadece 1-2 saatiniz var
demektir.
3. Yardım için işaret verin. Gün ışığında herhangi parlak bir cisim -
 maske ya da saat camı -
elinizdeki en iyi işaret aletidir. Güneş ışığını yansıtarak ufku
tarayın. Bu sayede sizi arayan
tekne ya da hava araçlarına yerinizi belli edebilirsiniz. (Umalım ki
biri kaybolduğunuzu
farketmiş ve rapor etmiş olsun) Böyle bir işaret 40 km. uzaktan
görülebilir.
4. Kurtarma olmayacak gibiyse kıyıya doğru yüzmeye çalışın. Kayalık
bir sahil ise çıkmadan
tüpünüzü bırakın. Aksi taktirde dalgalar tüple birlikte sizi
kayalara çarpmasın.
#2 HAVANIZ BİTTİ VE YEDEK HAVA KAYNAĞINIZ YOK
Hayatınızdaki en derin dalışı yapıyorsunuz ve sportif dalış
limitlerini zorlayarak 40m.lerdesiniz.
Regülatörünüzden çektiğiniz son nefesiniz ve yedek hava kaynağınız
kayıp. Buddy'niz de! Acil çıkış
yapmanız lazım ama bu da ciddi bir derinlik.
N'apcaz şimdi?
1. Üzerinizde taşıdığınız ağırlık yapacak ve sizi dipe çekebilecek
herşeyi bırakın. Ağırlık kemeri,
fener, vs. Herşeyi. Bir tek SCUBA'nız kalsın. Elde taşıdığınız
şeyleri de bırakın. Maalesef
bunlara o çok sevdiğiniz pahalı kameranız da dahil! Emin olun bu
durumu kaydetmek
istemeyeceksinizdir.
2. Yüzeye doğru yüzmeye başlayın. Olabildiğince, dayanabildiğinizce
yavaş.
3. Yükselme esnasında ağzınızdan hava vererek ciğerlerinizde
genleşen havayı serbest bırakın.
Yükseldikçe basınç azaldığından tüpünüzden bir ya da iki nefes daha
çekebilirsiniz.
4. Yüzeye vardığınızda BC'nizi nefesinizi kullanarak şişirin
5. Uluslar arası olarak bilinen tehlike işaretini verin: elinizi
başınızın üzerinde sallayın.
6. Sudan çıkar çıkmaz dekompresyon hastalığı belirtilerini izleyin.
Unutmayın ki bu belirtiler 6
saati geçtikten sonra bile ortaya çıkabilir. En küçük belirtide
bile, (ç.n.:hatta herhangi bir
belirtiyi beklemeksizin) tıbbi bir kontrolden geçmeyi ihmal etmeyin.
#3 DALIŞ ESNASINDA DALIŞ BİLGİSAYARINIZ BOZULDU
Hadi işleri biraz daha zorlaştıralım ve sadece bilgisayar değil
kolunuzdaki her türlü ölçüm cihazı
arızalansın. (Mesela, manyetik bir alana düştük!) Hangi derinlikte,
ne kadar zamandır bulunduğunuzu
ve ne kadar havanız kaldığını bilmiyorsunuz. Güvenlik dekosunu bile
planlayamıyorsunuz.
N'apcaz şimdi?
1. Hemen durun ve zihninizi toparlayın. Derinliğinizi sık sık
kontrol ediyordunuz. Hatta dalış
anında gördüğünüz şeyler hakkında notlar almış olabilirsiniz. Kabaca
ne kadar derinlikte
olduğunuzu tahmin edebilirsiniz. Eğer tabanda ya da tabana
yakındaysanız maksimum
derinliğinizi de biliyorsunuzdur.
2. Buddy'nizi bulun ve işaretlerle sorununuz olduğunu ve çıkışa
geçmeniz gerektiğini anlatın.
3. Kontrollü ve yavaş bir çıkış yapın. (ç.n.:Eğer referans alacak
hiçbir şey yok ise ağzınızdan
çıkan en küçük kabarcıktan daha yavaş bir yükselme olmalı) Eğer hava
rezervinizi kontrol
ediyor idiyseniz ne kadar havanız kaldığını tahmin edebilirsiniz.
Genelde acil çıkış yapmayı
gerektirecek bir durumla karşılaşmazsınız.
4. 3 m.de olabildiğince uzun bir güvenlik dekosu yapın. Özellikle de
sportif dalış limitlerine
yaklaştıysanız.
#4 DALIŞ EŞİNİZ PANİKLEDİ. SİZE SALDIRIYOR
Panikleyen, hipervantilasyon yapan, regülatörlerini atan ve sonra da
tüpünün yarısı doluyken boğulan
dalgıçlarla ilgili hikayeler dinlemişsinizdir. Bugün bu kişinin
sizin buddy'niz olduğunu varsayalım.
Panik psikolojisi hakkında beklenmedik bir tecrübe yaşayacaksınız.
Unutmayın ki böyle durumlar
malzeme arızalarından daha sık meydana gelir ve daha tehlikelidir.
N'apcaz şimdi?
1. Buddy'niz bir sorun yaşıyorsa ona yavaş ve dikkatli yaklaşın.
İşaretleşerek durumunu
anlamaya çalışın. Düzgün bir şekilde havasının bittiğini mi işaret
ediyor, yoksa anlamsız ve
tehlikeli hareketler mi yapıyor?
2. Çaresiz kalan buddy'nizin mapsınızı ağzınızdan çekerek ikinizi de
tehlikeye atmasına izin
vermeyin. Havası bitmişse octopus'unuzu çıkarın ve ona doğru uzatın.
Buddy'nizin
BC'sinden tutun. Bu sayede onu kendinizden güvenli bir mesafede
tutabilir, aynı zamanda
kaçıp gitmesine de engel olabilirsiniz.
3. Dalış eşinizin hala panikte değil ise soluma ritmini
düzenlemesini bekleyin. Aksi taktirde
sonraki adıma geçin.
4. Kontrollü bir acil çıkış yapın. Eğer octopus'unuz yoksa ve
buddy'niz çimlenme yapamayacak
kadar paniklemişse, yukarı fırlamak için elinden gelen herşeyi
yapacaktır. Onu bırakmayın,
yavaşlatın ve nefesini tutmaması için elinizden geleni yapın.
5. Yüzeyde ikinizin de BC'sini şişirin ve sizi almaları için işaret
edin.
#5 KUVVETLİ BİR AKINTIYLA BAŞA ÇIKMA
Herhangi bir sebeple, British Columbia'daki Slingsby Kanalında dalış
yapıyorsunuz. Dünyada bilinen
en kuvvetli akıntılardan birine kaçınılmaz şekilde yakalandınız. 16
knot'luk akıntıyla denizde
sürükleniyorsunuz. Ya da kuvvetli bir gelgit akıntısı sizi sahilden
denize doğru çekiyor.
N'apcaz şimdi?
Gelgit Akıntısı
1. Akıntıyla mücadele etmeyin. Bu kazalarda çoğunlukla ölüm,
akıntıya karşı yüzmeye çalışarak
tükenen vakalarda görülür.
2. Kıyıya paralel ve akıntıya dik olarak yüzün. Öyle bir akıntıya
yakalandığınızda kıyıda 1 km.
yürümek denizde 1 km. yüzmekten daha iyidir. Zaten genellikle gelgit
akıntıları 30-40 m.den
daha dardır ve oluşumuna sebep olan kum tepelerine yaklaşınca bir
anda gücünü kaybeder.
Akıntı
1. Yine, akıntıyla mücadele etmeyin. Hafif, 3-4 knot'lık bir
akıntıda bile yenilgi kaçınılmazdır.
Onun yerine yavaşça yüzeye çıkın. Basit değil mi?
2. Yüzeyde BC'nizi şişirin ve sizi toplamaları için işaret verin.
Elinizin dimdik yukarda ve
yumruğunuzun sıkılı olması iyi olduğunuz ama alınmanız gerektiği
anlamına gelir. Eğer
tekneden görülmediyseniz bir işaret cihazı kullanmanızda fayda var.
(düdük, vs.)
#6 GECE DALIŞINDA IŞIK KAYNAĞINIZ BOZULDU, BUDDY'NİZİ VE YOLUNUZU
KAYBETTİNİZ
Gece dalışında yedek bir ışık kaynağınız olmadan ne işiniz var
bilemiyoruz ama bir anda karanlığa
gömüldünüz, buddy'nizi kaybettiniz ve nerenin yukarısı nerenin
aşağısı olduğunu dahi bilmiyorsunuz.
N'apcaz şimdi?
1. Oryantasyonunuzu sağlayın. Mapsınızın egzozundan gelen
kabarcıkları hissedin ve yukarıyı
tayin edin. Derinlik ve yerinizi korumaya çalışın. Kulaklarınıza
dikkat edin. Bu size derine mi
sığa doğru mu hareket ettiğinizi söyleyecektir.
2. Etrafınızda 360°lik bir dönüş yapın ve buddy'nizin ışığını
görmeye çalışın. Bunu yaparken
acele etmeyin. Çünkü o anda buddy'niz fenerini başka bir yöne
tutuyorsa ışık hüzmesini
göremeyebilirsiniz.
3. Tüpünüze 4 kez vurun. Çıkan ses buddy'nizin dikkatini çekecektir.
Regülatörünüzün içine de
bağırabilirsiniz. Insanlar görmeseler bile isimlerini duyunca tepki
gösterebilirler. Gördüğünüz
gibi süperego işimize yarayabiliyor.
4. Buddy'nizi görürseniz ona YAVAŞÇA yaklaşın. Bir düşünün; gece
dalışının o simsiyah
karanlığında bilinmeyen sessiz bir yaratık kolunuza yapışıyor. Ne
hissederdiniz?
5. Buddy'nizi 1 dk. İçinde tespit edemediyseniz yavaşça yüzeye çıkın
ve orada bekleyin. Sizi
göremeyince o da yüzeye gelecektir. Bu ikinizin de karanlıkta
kaybolmasından daha iyidir.
#7 BACAĞINIZIN BİRİNİ KÖPEKBALIĞINA KAPTIRDINIZ
Bir aslanın saldırısına uğramanız istatistiki olarak bir köpekbalığı
saldırısına uğramanızdan daha
yüksek bir olasıdır. (suyun altında değil tabi!..) 2003 yılında
köpekbalığı saldırıları tüm zamanların en
düşük seviyesine ulaşarak 55'te kalmış ve bunlardan sadece 4'ü
ölümle sonuçlanmıştır. Ama diyelim
ki inanılmaz bir lezzetiniz var ve 30 m.de bir parçanızı
kaptırdınız. Damarlardan kan fışkırıyor.
N'apcaz şimdi?
1. Artık köpekbalığını unutun. Saldırıların büyük çoğunluğu sadece
tek ısırık ya da vur-kaç
şeklinde olur. İnsan etinin kötü tadı neopranla karışınca en aç
köpekbalıklarını bile kaçırır.
Tek sorun, akan kanınızın başka köpekbalıklarını da tahrik etmesidir.
2. Hemen acil çıkış yapın. (Bknz: #2 HAVANIZ BİTTİ VE YEDEK HAVA
KAYNAĞINIZ
YOK)
3. Kan kaybını önleyin. En ağır yaralanmada bile ölümcül bir durum
olmayabilir. Çünkü oluşan
şokla kaslar yaralanma bölgesinde kasılarak damarları sıkar. Tekneye
çıkar çıkmaz hemen
kanı durduracak şekilde yaraya basınç uygulayın. Temiz bir bez ya da
bandaj kullanarak
yaraya kuvvetle bastırın. Kan durmaz ise son çare olarak turnike
yapın. Bulabildiğiniz
herhangi bir ip ya da kayışı kullanabilirsiniz.
4. Eğer kopan parçanızı bulabildiyseniz onu serin tutun. Ancak
doğrudan buza koymayın. Bu
dokulara zarar verecektir. Bunun yerine organı naylon bir poşete
koyarak buza yatırabilirsiniz.
Bu sayede parçayı 18 saate kadar koruyacaktır. Bu süre bir doktor
bulmanıza yeterli olur.
5. Hemen tıbbi yardım alın.
#8 DÜŞEY AKINTIYA YAKALANDINIZ
Bir duvar dalışında bir anda sizi dibe doğru çeken düşey bir
akıntıya kapıldınız. Üstelik de hızınız
artıyor.
N'apcaz şimdi?
1. Eğer duvara ya da büyük bir batığa çok yakınsanız hemen
uzaklaşmaya çalışın. Düşey
akıntılar çoğunlukla yatay akıntıların bir gövdeye çarparak yön
değiştirmesiyle meydana gelir.
Birkaç palet vuruşuyla sakin sulara ulaşabilirsiniz.
2. Eğer bu şekilde kurtulamazsanız BC'nizi yavaşça şişirerek düşüşe
karşı koymaya çalışın. Ama
boşaltma butonunu elinizden bırakmayın ki, akıntıdan kurtulur
kurtulmaz yüzeye fırlamayın.
3. Eğer duvara yakınsanız tutunmaya çalışın ve düşey hareketinizi
durdurun. Sonra kendinizi
çekerek yatay eksende hareket etmeye çalışın. Ama bu "örümcek adam"
hareketi son çare
olsun. Harika bir mercan duvarını mahvetmek istemeyiz değil mi?
#9 BATIKTA SIKIŞIP KALDINIZ
Aslında söylememize hiç gerek yok ama yine de söyleyelim: Eğer bu
konuda özel bir eğitiminiz yok
ise batık dalışı yapmamanız gerekir. Göremediğiniz bir balık ağına
takılmanız ya da yüzlerce kiloluk
çeliğin altında kalmanız işten bile değil. Buna rağmen girdiniz ve
kaldınız.
N'apcaz şimdi?
1. Nereden sıkıştığınızı anlamaya çalışın. Uzuvlarınızı yavaşça
hareket ettirerek direncin nereden
olduğunu belirleyin. Dikkatli ve nazik davranın. Eğer kamçınız
takılmışsa keskin bir sac
çıkıntının kesip koparmasını istemeyiz. Hareketlerinizi en aza
indirgeyin ki dipten silt
kaldırarak görüşünüzü de kısıtlamayın.
2. Takıldığınız şeyi bulunca serbest kalmak için bıçağınızla yavaşça
kesin. Sadece bir balık
ağıysa bir elinizle tutup diğeriyle dikkatlice kesebilirsiniz.
3. Buddy'nizi çağırın. Eğer ağır bir objenin altına sıkıştıysanız
biraz daha kas gücü gerekebilir.
İyi ki buddy'miz var. Fenerinizi sağa sola sallayarak dikkatini
çekin.
4. Buddy'nizi göremiyor musunuz? Fenerinizi kısa bir süre elinizle
kapatın ve onun ışığını
görmeye çalışın. Yine mi yok? Bağırın, metale vurun.
5. Eğer kendi başınıza kurtulmayı başarırsanız ama hala yalnız
iseniz hemen batıktan çıkın ve
giriş noktasında bekleyin. Eğer yerinizi belirleyemiyorsanız yine
ışığınızı kapatın ve içeri
sızan ışığı görmeye çalışın.
#10 HAFİF VURGUN (BENTS) BELİRTİLERİ VAR AMA YAKINLARDA SAF OKSİJEN
VEYA
BASINÇ ODASI YOK.
Yanlış bir değerlendirme ya da kötü bir şans diyelim, vücudunuzdan
dekompresyon hastalığı belirtileri
almaya başladınız - eklemlerde ağrı, hissizlik ve felç -, üstelik en
yakın basınç odasından ya da saf
oksijen kaynağından da bir gün uzaktasınız.
N'apcaz şimdi?
1. Kesinlikle tekrar dalmayın. Yeniden 30 m.ye inmek mantıklı
gelebilir ama sadece basınç,
vücudunuzdan kabarcıkları atmaya yetmez. Esas tedavi yüksek
seviyedeki oksijeni solumaktır.
Ayrıca vücudunuzu sıcak tutmanız gerekir. Azot, bedeniniz soğukken
daha yavaş atılır.
2. Evet, tekrar dalın! Ha? Ne? Evet bu biraz önce söylediklerimizle
çelişiyor olabilir ama
Amerikan Donanması Dalış Elkitabı diyor ki; "EN SON ÇARE olarak
suyun altında
rekompresyon da bir seçenek olabilir". Eğer 12 saat içerisinde bir
basınç odasına ulaşmak için
herhangi bir umut yok ise denenebilir. Ancak yüksek risk taşır.
Zaten düşük belirtiler varken
böyle bir girişimin tehlikeleri yararlarından fazla olabilir.
3. Tıbbi yardım ve kurtarılma yollarını arayın. DAN'a (Divers Alert
Network) telefon edin (+1-
919-684 81 11) ve en yakın basınç odasının nerede olduğunu tespit
edin. Bir günden fazla
zaman geçmiş olsa dahi 2 haftadan önce tedavi umudu tamamen
kesilmez. Eğer basınç
dengelemesi olmayan bir uçak ya da helikopter ile taşınacaksanız
pilot olabildiğince alçaktan
uçmalıdır. Yükseldikçe azalan basınç, dekompresyon riskini
artıracaktır.
(ç.n.:Yazar yazısının sonunda şu kişilere teşekkür etmiştir: William
C. Hargaray, Master Diver,
Donanma Dalış ve Kurtarma Eğitim Merkezi; Dan Nord, Tıbbi Direktör,
Divers Alert Network ve Dan
Crowell, Deep Explorers A.Ş. başkanı
Gordon Bass, ülkemizde de çok iyi tanınan ve pek çok arkeolojik
kazıyı yöneten sualtı arkeoloğu
George F. Bass'ın oğludur.)
Yazı: Gordon BASS, Rodale's Scuba Diving Magazine, Haziran 2004, s.56
Çeviri: Yener Çeltikci, CMAS-TSSF 1* Eğitmen